in het najaar van 2019
DOOR DE OGEN VAN JAN VERHOEFF
Het jaar 2019 is een gedenkjaar.
Het is 75 jaar geleden dat de Tien van Renesse zijn terechtgesteld.
Vijf musea op Schouwen-Duiveland besteden aandacht aan het laatste turbulente oorlogsjaar op het eiland.
Het Brouws Museum stelt de verzetsman Jan Verhoeff uit Brouwershaven centraal
door zijn schilderijen ten toon te stellen.
De tentoonstelling is ingericht en opgetuigd
door Geertje Jansen (aanspreekpunt) en Chiel en Hannie Verheij-de Geus.
We zijn aan hen veel dank verschuldigd.
Mijn zwager Maarten van Beveren heeft op verzoek van Geertje Jansen
als kunstkenner een beschouwing geschreven
over het werk van Jan Verhoeff.
Zijn verhaal volgt hieronder
verlucht met de door hem genoemde schilderwerken.
---------------------------
DOOR DE OGEN VAN JAN VERHOEFF
door Maarten van Beveren
Verf was er genoeg bij Jan Verhoeff thuis.
Zijn vader was huisschilder evenals zijn opa.
Het lag voor de hand
dat hij in hun voetsporen verder zou gaan.
Jan hield van tekenen en hij ontdekte dat hij talent had.
Jan achter een schildersezel
Een gezinsfoto toont hem achter een schildersezel
en je kunt hier een aanmoediging door zijn familie in zien.
Beschilderd plankje
Hij maakte beschilderde plankjes
met een tekst erop en versiering,
iets wat in zijn gereformeerde omgeving erg gewaardeerd werd.
Haveningang van Brouw
Waardering was er ook voor zijn inzending
voor de Huisvlijttentoonstelling in Zierikzee in 1924.
In de categorie schilderen voor kinderen ontving hij een 3e prijs.
Uit deze tijd stamt het schilderijtje
van de haveningang van Brouw.
De ruimte uitbeelding en het kleurgebruik zijn nog wat onbeholpen,
maar de lucht is lekker geschilderd.
In datzelfde jaar 1924 maakte Jan een versierde tekening
met de namen van alle burgemeesters van Brouw sinds 1813.
Het werd aan de gemeenteraad aangeboden door zijn vader, die ook raadslid was.
De Zierikzeesche Nieuwsbode van 25 april 1924 schrijft:
De jeugdige vervaardiger (13 jaar) van dit prachtig werk wordt bedankt,
waarna de raad besluit de tekening op te hangen in de raadszaal
en de vervaardiger een geschenk aan te bieden.
Landschap met boerderijtje
Jan ontwikkelt zich door te schilderen aan de hand van foto's.
Eerst schilderde hij heel precies een landschap met een boerderijtje na,
maar dat zeer gedetailleerde liet hij snel los
en ging met grotere platte kwasten werken.
Het schilderij met de groene kraan
Het schilderij van de groene kraan is al wat losser geschilderd
(zie voor de zwart-wit foto in: Brouwershaven 700 jaar, blz. 69).
Zijn palet heeft dan nog een beperkt aantal kleuren,
zoals ook te zien is op het schilderij van de stadspoort te Zierikzee.
Nobelpoort te Zierikzee
In 1925 begon Jan in Zierikzee aan een 5-jarige cursus schilderen
aan de avondschool voor vakonderwijs.
Op 7 april 1930 ontving hij zijn diploma.
Kun je je voorstellen dat dit schlderij
opgerold en zwaar beschadigd
werd teruggevonden?
Hetzelfde geldt voor dit stilleven
In deze tijd van 1925 tot 1930 schilderde hij een aantal stillevens.
Waarschijnlijk was dit toch niet zijn favoriete onderwerp,
want ze zijn niet ingelijst,
opgerold en zwaar beschadigd teruggevonden.
(Ondertussen zijn ze beide prachtig gerestaureerd,
zoals hierboven te zien is)
Stilleven met bloemen
Het onlangs opgedoken "Stilleven met bloemen"
is met flair geschilderd in een losse toets.
Vissersboten uit Arnemuiden
Een straatje in Brouw
Een zeegezicht
In zijn onderwerpkeuze zien we de belangstelling van Jan
voor zijn directe leefomgeving;
vissersboten uit Arnemuiden, een straatje in Brouw, een zeegezicht.
Slechts af en toe komen er mensen in beeld.
De schelpenvisser uit 1929
Blijkbaar volgde Jan nog een voortgezette opleiding
want het Zierikzeesche Nieuwsbode meldt
dat hij op 1 mei 1933 een diploma van de ambachtsschool ontvangt afdeling schilderen,
hij is dan 22 jaar.
Uit deze periode zijn er prachtige schilderijen
die laten zien dat hij zijn schildertechniek enorm ontwikkeld heeft.
Weidelandschap uit 1931
Het weidelandschap uit 1931 is m.b.t. de penseelvoering een voortreffelijk schilderij.
Zeegezicht uit 1931
Hoogaars uit 1931
Hetzelfde geldt voor het zeegezicht uit 1931
en het grotere schilderij met hoogaars uit 1933.
Zandtransport met kieplorries uit 1933
De Nieuwstraat
Het kleine stadsgezicht
Hoogtepunten in kleur en sfeer zijn het schilderij van de Nieuwstraat
en het vrolijke kleine stadsgezicht
(nr. 27 uit de lijst van de website van Gert Slings).
Het schilderij van de Nieuwstraat is een mooi warm schilderij
met een goed evenwicht tussen vlakken en detaillering.
In andere werken is hij juist zeer terughoudend in zijn kleurgebruik.
Korenmarkt
Zijn aquarellen zijn zeer sober van kleur,
zoals het schilderij van de Korenmarkt
en het interieur van de St. Nikolaaskerk.
Tekening van stadhuis
Maar hij werkte bijna altijd in kleur
en het enige werk in zwart-wit dat we kennen
is de gedetailleerde tekening van het stadhuis.
Foto
Interessant is de foto uit een beeldbank uit 1932.
Het maakt duidelijk dat Jan dan de beschikking heeft over een fototoestel.
Daarmee is hij vrijer geworden in de keuze van zijn onderwerp.
Dat zien we ook terug in zijn tekeningen en schilderijen.
Bijvoorbeeld het schilderij van de Hoogaars.
Jan Verhoeff wilde zich verder bekwamen als kunstschilder
aan de Academie voor Beeldende Kunsten en Technische wetenschappen in Rotterdam,
hij werd echter door de toelatingscommissie afgewezen.
Zou er een verband zijn tussen deze teleurstelling en het feit
dat er maar weinig schilderijen van Jan Verhoeff bekend zijn van na 1935?
Interieur van de Grote Kerk van Brouw
Waardering voor zijn werk was er wel,
dat blijkt uit het verhaal achter het schilderij
van het kerkinterieur van de Grote Kerk, de Sint-Nikolaaskerk.
Het schilderij is geschonken aan Olivier van Nieuwenhuize door de Hervormde gemeente
toen hij stopte met zijn kerkelijk werk.
Dat betekent dat ze naar Jan Verhoeff toe zijn gegaan
om hem een opdracht te geven,
of om een bestaand schilderij van hem te kopen.
Het wijst op een zekere bekendheid en erkenning van zijn talent.
Marineschip in konvooi
De laatste werken van Jan Verhoeff zijn wel veelzeggend.
Hij schilderde een schip in woelig water.
Zo te zien een Marineschip in konvooi.
Het schilderij heeft een totaal andere sfeer dan al zijn andere schilderijen.
De meeste werken stralen iets vriendelijks uit en soms iets nostalgisch.
Maar dit schilderij is hard en dreigend.
Hij maakte ook een (tot nu toe onvindbaar) schilderij van een Lancaster bommenwerper.
Na zijn veroordeling en gevangenschap in Scheveningen
en de strafgevangenis te Bochum-Westfalen,
komt Jan weer thuis
en tekent dan met veel aandacht voor detail
de gevel van het stadhuis in zijn geliefde geboorte stad.
De Pionier
Het schilderij van het vissersschip de Pionier
zegt ook iets over zijn persoonlijke situatie in de oorlog.
Op zijn persoonsbewijs is te zien dat zijn beroep als huisschilder
is doorgestreept en dat er onder staat: garnalenvisser.
Ook op zijn overlijdensacte staat dit beroep.
Het is bekend, dat mensen die voor de voedselvoorziening werkten ontheffing kregen
en niet werden geëvacueerd.
Persoonsbwijs
Overlijdensacte
En midden in de beroerde oorlogssituatie
en geruchten over evacuatie
en naast alle spanning van zijn werk in het verzet,
schildert Jan zijn (voor zover wij nu weten) zijn laatste werk:
een winterschilderij van de Vier Leeuwenbrug in Rotterdam.
Vier Leeuwenbrug te Rotterdam
Dit is zijn eerste schilderij van een plek buiten Zeeland
en zijn keuze voor dit onderwerp is opvallend.
Rond de Leeuwenbrug was alles tot puin gebombardeerd.
Jan schilderde Rotterdam in de kou,
maar schilderde het zo alsof er geen bom gevallen is.
Een prachtig schilderij waarin hij zich een bekwaam schilder toont.
Geschreven door Maarten van Beveren juli 2019