WAT LEZEN WE IN DE KRANTEN UIT DE OORLOG?
Tekening voorstellende de illegale pers.
Licht in de duisternis!
Mijn vader kocht in 1945 een boek
met oorlogstekeningen van L.J. Jordaan (1885-1980).
Ik heb daar als kind eindeloos in gebladerd.
Zoveel indrukwekkends in één boek!
Hoewel ik als kind, geboren in januari 1938,
me nog veel van de bezetting voor de geest kan halen,
is mijn herinnering aan de oorlog is mee door dit boek bepaald.
De tekeningen zijn zo indringend en overweldigend!
Het geeft een beeld hoe erg het allemaal is geweest.
Je kunt het proberen te vertellen,
je kunt er gedichten over schrijven,
je kunt het ook uiten in tekeningen.
De oorlogstekeningen van L.J. Jordaan heb ik op Youtube gezet
met daaronder een verhaal van dr.L. de Jong over onderduikers.
Ook de stem van Frits de Zwerver is te horen.
Een bijzonder document, zowel wat plaatjes als tekst betreft.
Ik kan het bij u aanbevelen.
INLEIDING
Dit is een belangrijk hoofdstuk. Ik hecht eraan de illegale pers uit die donkere jaren van de oorlog niet te vergeten.
Het was levensgevaarlijk werk. De Duitsers en verraders zaten er boven op. Het was daarnaast ook nog eens ingewikkeld: hoe kwam je aan betrouwbaar nieuws, hoe kwam je aan papier en een drukpers, hoe kwam je aan mensen die de krantjes wilden en durfden bezorgen? Op al deze schakels stond de doodstraf. Alleen al van het illegale Trouw zijn 200 medewerkers en verspreiders gedood!
Vandaag worden we overspoeld met nieuws van allerlei vorm uit alle delen van de wereld. Krant, radio, tv, internet, telefoon. In alle soorten en maten. Een ongekende weelde, die we niet genoeg kunnen koesteren.
In de oorlog zag dat er heel anders uit. De Nederlandse kranten waren allemaal verboden, behalve als ze Duitsvriendelijk nieuws brachten. De mensen moesten hun radiotoestellen inleveren. De officiële radiozender gaf door de Duitsers gecensureerd nieuws.
Gelukkig was er Radio-Oranje die vanuit London nieuws bracht over de voortgang van de strijd tussen de geallieerden en de Duitse troepen. Koningin Wilhelmina richtte zich geregeld tot haar onderdrukte landgenoten om hen een hart onder de riem te steken.

Koningin Wilhelmina
sprekend voor Radio Oranje
Je moest daarvoor in Nederland wel over een radio beschikken om haar te kunnen beluisteren. Veel landgenoten hadden gevolg gegeven aan de dwang van de Duitsers om hun toestel in te leveren.

Over het inleveren van radio's
Hier 13 oktober 1943
De zware dreigementen hadden hun uitwerking niet gemist.

Veel radio's werden ingeleverd
Vanaf 13 mei 1943 moesten alle radiotoestellen worden ingeleverd zodat niet meer kon worden geluisterd naar verboden radiostations zoals de BBC en Radio Oranje.
Er bestond een netwerk van verbindingen door het hele land
In het diepste geheim bestond er een heel netwerk van verbindingen, veel meer dan ik voor mogelijk had gehouden. Hier volgt een luisterfragment waarop Henk Das (schuilnaam Ruurd) vertelt over de verbindingen binnen het verzet.
Verhaal over talrijke verbindingen binnen het verzet
Een van de doelstellingen was het bestrijden van verraad. Dat vormde een grote bedreiging voor het verzet.
Een ander doel was elkaar op de hoogte houden van geplande acties en het regelen van wapens en distributiebonnen. Je kunt je voorstellen hoe belangrijk goede, geheime verbinden waren.
Bron: S.E (Joke) Scheepstra www.LO-LKP-docu.nl
Voor de burger was het probleem: waar haal ik betrouwbaar nieuws vandaan?
Waar moest men zijn nieuws vandaan halen? Via mond op mond en via de geruchtenmachine. Maar wat was er nu werkelijk van waar?
Hier komt de illegale pers in beeld. In het diepste geheim werden berichten van Radio-Oranje gedrukt en verspreid. Dit was echt levensgevaarlijk. Als je gesnapt werd met een illegaal krantje kon je er zeker van zijn dat je werd gemarteld om namen prijs te geven. Daarna werd je afgevoerd naar een concentratiekamp of direct doodgeschoten.
De Duitsers waren zeer gericht op het opsporen van illegale drukkerijen en van verspreiders van de krantjes. Ze waren gespitst op illegale boeken en kranten. Ze wisten heel goed hoe belangrijk die waren voor het moreel van de Nederlanders. Vandaar hun meedogenloze maatregelen bij ontdekking.
In december 1944 was ons land in tweeën gespleten: een bevrijd en een bezet gebied.
Ten zuiden van de grote rivieren en ten zuiden van de Oosterschelde was men vrij van de Duitse tirannie.
In bezet gebied verschenen illegale krantjes: Vrij Nederland, Trouw en Het Parool waren de belangrijkste.
Maar ook plaatselijk werden illegale blaadjes gedrukt en verspreid. Vrije Stemmen in het Zeeuwse is daarvan een voorbeeld. Menke van der Beek was daarvan de initiatiefnemer in Zierikzee. Iman Marinus van de Bijl uit Zonnemaire was betrokken bij het drukken en Pie Verhoeff, de zus van Jan Verhoeff, hielp bij het verspreiden op Schouwen in Brouwershaven.
Hier hebt u een voorbeeld van Vrije Stemmen
U kunt daarin lezen:
DRINGENDE WAARSCHUWING UIT BEZET GEBIED:
zwijgen over ALLES wat u toevalligerwijze hoort
of ziet van ondergrondsche organisaties.
Zwijgt zelfs tegenover uw familieleden.
Kunt u namen van verraders,
geeft die dan door aan de verzetsbewegingen.
Boven alles ZWIJGT.
Zoals u ziet, is dit niet een gedrukte versie
maar gestencild.
Het ontstaan van 'Trouw"
Het illegale 'Trouw' is ontstaan uit een conflict van principiële en verzetstechnische aard rondom het illegale blad 'Vrij Nederland'. Verschillen van mening over de inhoud en de wijze van verspreiding waren aanleiding tot het verschijnen van een nieuw illegaal blad met een christelijk politieke signatuur.
De centrale figuur, tevens de belangrijkste verspreider van het blad, was de verzetsman Willem Pieter Speelman.

De dappere Wim Speelman
Hij moest beslissen over het voorstel van de SD:
Trouw niet langer laten verschijnen
dan spaart de SD het leven van
23 ter dood veroordeelde Trouw-medewerkers, zeggen ze
Speelman houdt voet bij stuk
Hij besluit tot doorgaan.
De 23 doodvonnissen worden voltrokken.
Een half jaar later wordt ook Speelman gearresteerd en doodgeschoten.
Ondanks zware martelingen heeft hij geen naam prijsgegeven
Trouw verscheen voor het eerst op 18 februari 1943, het eerste nummer heette Oranje-Bode ter gelegenheid van de geboorte van prinses Margriet (19 januari 1943).

Een van de eerste nummers van Trouw
18 februari 1943
De drukkers en verspreiders van het illegale Trouw hebben grote offers moeten brengen. Meer dan 200 van de betrokkenen werden vermoord. Zo gevaarlijk was het drukken en verspreiden van illegale kranten.
Trouw werd plaatselijk gedrukt. Natuurlijk in het diepste geheim.
Trouw van 2 januari 1945
In de Dordtse editie van het illegale Trouw van 2 januari 1945
verscheen het volgende korte bericht,
ruim drie weken na de executie,
vol afschuw over het gebeurde.