bij
JAN VERHOEFF, ZEEUWS SCHILDER EN VERZETSSTRIJDER
Op 1 september 2023 is mijn boek verschenen met bovenstaande titel over de Brouwse kunstschilder en verzetsstrijder Jan Verhoeff.
Jan Verhoeff heeft al in begin van de oorlog een half jaar gevangen gezeten.
Hij is gearresteerd op 8 juni 1941 als hij een Duitse soldaat uitmaakt voor Rotmof. Dat heeft te maken met zijn verloofde Krina Evertse uit Zonnemaire. Zij was kindermeisje bij het gezin van dominee Meester.
Eerst zit hij een maand in de cel in Middelburg. In afwachting van een vonnis mag hij naar huis. Hij wordt niet vluchtgevaarlijk geacht. Daar werkt hij gewoon bij zijn vader in de zaak. Ondertussen weet hij niet wat hem boven het hoofd hangt. Dat wachten duurt drie en een halve maand.
Op 21 oktober 1941 wordt Jan ingeschreven in de strafgevangenis te Scheveningen: het Oranjehotel. Toen nog niet zo berucht als later. Het was nog een vrij mild regiem. Daar verblijft hij tot 18 november 1941.
Dan wordt hij overgeplaatst naar strafgevangenissen in Kleef, Bochum en in Wuppertal. Daar heerst een strenger regiem: hij mag maar één brief per maand ontvangen en versturen. Hendrik weet daar wel raad mee: op een groot foliovel van de garnalenfirma Jansen, schrijven Hendrik, Pietje, de zussen Pie en Anna en de verloofde Krina allemaal hun brief. Ook de zijkanten worden benut. Ik heb die brieven gesplitst. Dus de 4 brieven van 24 januari 1942 staan op één foliovel. Ik heb ze apart opgenomen.
De brieven geven een boeiend inzicht in hun gedachten, gevoelens, geloof en vertrouwen. Ik vind ze een bijzondere bron. Het zijn brieven van Brouw naar de gevangenis in Scheveningen en van Scheveningen naar huis. Een apart adres is dat van zijn zus Nel, die een betrekking heeft in Rotterdam bij dames uit de rijke bovenlaag. Er zijn brieven van Jan naar Nel en omgekeerd, van Brouw naar Nel en omgekeerd. Vader Hendrik schrijft het vaakst.
Interessant aan de brieven is het inzicht in de beleving van hun geloof. Het zijn gereformeerde kerkleden, die twee keer per zondag ter kerke gaan, elke dag uit de bijbel lezen en bidden bij het opstaan en bij het slapen gaan en voor en na de maaltijden. Gelovige mensen. Het vertrouwen op God, hoe moeilijk hun leven ook verloopt, is kenmerkend. Daarom kan ik deze brieven van harte bij de lezer aanbevelen.
Gert Slings
De eerste vijf brieven stammen uit de periode dat Jan thuis moet afwachten wanneer hij zich moet melden in Scheveningen.
Brief 1 Hendrik aan dames waar dochter Nel werkt 10 juni 1940
Brief 2 van Jan aan zus Nel in Rotterdam 14 juli 1941
Brief 3 van Hendrik en Pietje en kinderen aan Nel in Rotterdam 20 aug 1941
Brief 4 van Jan aan zijn zus Nel in Rotterdam 28 aug 1941
Brief 5 van Jan aan zijn zus Nel in Rotterdam 13 okt 1941
Bij de volgende vier brieven zit Jan een maand in de strafgevangenis in Scheveningen: het Oranjehotel.
Brief 6 van plaatsgenoot C. Slager aan Jan in Oranjehotel in Scheveningen okt 1941
Brief 7 van Hendrik aan Jan in Oranjehotel 23 okt 1941
Brief 8 van Jan aan ouders en zussen vanuit Oranjehotel 25 okt 1941
Brief 9 van zus Nel aan Jan in Oranjehotel 27 okt 1941
Brief 9a van Hendrik aan Jan in Oranjehotel 27 okt 1941
In de volgende brieven zit Jan in Duitsland in verschillende strafgevangenissen. Dat duurt van 18 november 1941 tot zijn gratieverlening op 14 feburari 1942. De familie mocht maar één brief per maand schrijven. Dat deden ze twee keer op grote foliovellen.
Brief 10 van Hendrik aan Jan in Duitse cel 10 dec 1941
Brief 10a van Krina (verloofde) aan Nel 10dec41
Brief 11 van verloofde Kriena aan Jan in Duitse cel 21 dec 1941
Brief 12 van moeder Pietje aan Jan in Duitse cel 21 dec 1941
Brief 13 van zus Anna aan Jan in Duitse cel 21 dec 1941
Brief 14 van zus Pie aan Jan in Duitse cel 21 dec 1941
Brief 15 van vader Hendrik aan Jan in Duitse cel 21 dec 1941
Brief 15a van Jan uit Duitse cel aan familie 21 dec 1941
Brief 15b van Hendrik aan Nel (R'dam) 29 dec 1941
Brief 16 van zus Nel aan Jan in Duitse cel 7 jan 1942
Brief 17 van verloofde Kriena aan Jan in Duitse cel 18 jan 1942
Brief 18 van ouders, zussen en Kriena aan Jan in Duitse cel 24 jan 1942
Brief 19 van moeder Pietje aan Jan in Duitse cel 24 jan 1942
Brief 20 van jongste zus Anna aan Jan in Duitse cel 24 jan 1942
Brief 21 van oudste zus Pie aan Jan in Duitse cel 24 jan 1942
Brief 22 van Hendrik aan zuster en familie 28 sept 1944
Brief 24b van Hendrik aan zuster en familie 12dec44
Brief 25 van Hendrik aan zuster en familie 5 feb 1945
Brief 26 van Hendrik aan Nel over watersnood 3feb53
Brief 27 van Jan aan fam Bezuijen Colijnsplaat 28oct44
Brief 27a van Hendrik aan familie Bezuijen 6jan46
De volgende brieven zijn van medegevangenen, behalve brief 33. Die is van een verloofde van een vriend die nog niet vrij is. De kameraadschap die Jan heeft ondervonden in Scheveningen en in Duitsland is geweldig. De brieven getuigen daarvan. Of ze helemaal objectief zijn is de vraag. Het zijn brieven aan het thuisfront om te bemoedigen en te troosten. Als een van de mannen thuis kwam uit de Duitse gevangenis, schreef hij een brief naar de ouders en/of verloofde van een gevangenisvriend als hart onder de riem. Zo heeft Jan ook geschreven toen hij op 14 febr 1942 vrij kwam. Ik vind die brieven zo hartverwarmend, dat ik er graag aan plekje voor inruim. Ik heb de brieven zo getrouw mogelijk overgetypt, inclusief wat wij nu fouten noemen.
Brief 30 van Theo van Lin, medegevangene, aan familie 14 nov 1941
Brief 31 van Theo van Lin, medegevangene, aan Jan 15 mei 1942
Briefkaart 32 van Jan Kuenen, medegevangene, aan Jan 18 mei 1942
Brief 33 van C van Dalen, verloofde Verschuur, aan Jan 15mei42
Brief 34 van M.Verschuur, medegevangene, aan Jan 8aug42
Brief 35 van Anton Hafkamp, medegevangene, aan Jan 21dec41
Brief 36 van Henri Cleuren, medegevangene, aan Jan 1maart42